مقدمه:
محدوده مکانی از کهکشان راه شیری تا اجزا مولکولهای سیاره ی زمین را شامل می شود و زندگی جانداران کره زمین تحت تاثیر شرایط آن قرار دارد.

انقلاب صنعتی باعث شد توان بشر برای استفاده از طبیعت بسیار بیشتر از توان بدنی او باشد و از طریق انسان رفته رفته سبب تخریب بی سابقه ای در طبیعت شد. ازجمله: نابودی و تخریب جنگل ها، فرسایش خاک، نابودی گونه ها، آلودگی های گسترده در سطح جهانی، گرمایش زمین و تغییرات شدید اقلیمی، آلودگی آب ها و ...

و از طرفی با گسترش ناموزون شهر ها (به دلیل میل انسان به شهرنشینی) و مناطق صنعتی این تاثیرات منفی در طبیعت را فزونی بخشید.

تقریبا پس از جنگ جهانی دوم بود که انسان به فکر طبیعت افتاد و پس از آن با برگذاری کنفرانس ها و تاسیس ارگان ها و سازمان های زیست محیطی مختلف، بشر به فکر حفاظت طبیعت و اصلاح محیط زیست تخریب شده ی اطرافش افتاد.

به وجود آمدن رشته ی تحصیلی با این عنوان نیز یکی از دستاورد های این تفکر بشر است، زیرا برای رسیدن به این مقصود نیاز به نیروی متخصص در این عرصه است تا با جمعبندی علوم مختلف رشته های گوناگون و با ارائه راه حل های منطقی تر و نه به شکل انحصاری و قابل قبول کارشناسان یک رشته بتواند به این مهم دست یابد.

در ایران این رشته متاسفانه در شاخه علوم منایع طبیعی قرار دارد؛ در ابتدا مباحث زیست محیطی در دل رشته های دیگر تدریس می شد. اما با گسترش روزافزون و چشم گیر این علم در جهان و با سرعتی کمتر در کشور ما، این رشته با عنوان مهندسی منابع طبیعی- محیط زیست هم اکنون در دانشگاه های کشور ما تدریس می شود. اما در سایر کشورها محیط زیست به عنوان یک رشته مجزا ارائه می شود.

گسترش روز افزون جمعیت انسانها در سرار دنیا، نیاز هر کشور را بر حفظ محیط پیرامون خود دوچندان کرده است. زیرا که امروزه بشر خود هم میتواند باعث تخریب محیط زیست خود شود و هم آن را حفظ کند.
به نظر کارشناسان محیط زیست میزان جنگل های موجود در دنیا ممکن است تا 50 سال آینده کاهش چشم گیر داشته باشد به طوری که بیشتر وسعت یک کشور را بیابان تشکیل دهد. همچنین نیاز به حفظ حیات و حش و جانورانی که در آن زندگی می کنند باعث شده تا افرادی برای حراست از این نعمت های خدادای اموزش های لازم را ببینند و تخصص لازم را کسب کنند. از این رو در هر کشور برای تربیت افرادی که بتوانند به طور تخصصی به حفظ محیط زیست خود بپردازند، رشته ای با نام محیط زیست تشکیل شده است.
محیط زیست لطیف ترین قسمت زندگی در هر مکانی است. رشته محیط زیست در ایران زیر شاخه مهندسی منابع طبیعی است و اساس آن بر حفاظت از طبیعت می باشد. این رشته تمام مسائلی را که در حیطه محیط زیست وجود دارد را در بر می گیرید پس دارای گستره ای بسیار زیاد می باشد.
درسهای ارائه شده در رشته محیط زیست:

دروس پایه:
ریاضیات عمومی- فیزیك عمومی- شیمی عمومی- شیمی آلی- آمار و احتمالات- گیاه شناسی عمومی- اكولوژی- کارتوگرافی- رسم فنی- میکروبیولوژی- ژنتیک- زمین شناسی- جانور شناسی

دروس اصلی:
هوا و اقلیم شناسی- اقتصاد عمومی- خاک شناسی- شناخت محیط زیست- هیدرولوژی - جامعه شناسی- مساحی و نقشه برداری- عکس های هوایی- حفاظت خاک- درختان و درختچه های ایران- آشنایی با رایانه- گیاهان آبزی- شناسایی گیاهان مرتعی- مبانی سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی
دروس تخصصی الزامی:
بوم شناسی مهره داران- مبانی مدیریت حیات وحش- زیست شناسی و شناخت حیوانات شکاری- حقوق و مدیریت محیط یست- اکولوژی دریاها- فنون و مدیریت حیات وحش- آلودگی هوا- انسان و محیط زیست- مناطق حفاظت شده پارکهای ملی و جنگلی- پارکداری- طراحی و مهندسی پارکهای ملی و جنگلی- آلودگی آب و خاک- زیست شناسی حفاظت- جلسه بحث- پروژه
دروس تخصصی انتخابی:
محیط زیست و کشاورزی- بهسازی طبیعت و حفظ محیط زیست- بوم شناسی سیمای سرزمین- تاکسیدرمی- ماهی شناسی-آبزی پروری- جنگل شناسی عمومی- ترویج و آموزش منابع طبیعی- آبزیان- ژئومورفولوژی- جاده سازی- طرح آزمایشات کشاورزی- فیزیولوژی جانوری- مدیریت مواد زائد و جامد- جنگلداری- بوم شناسی تالاب ها- مرتعداری- کارآفرینی عمومی-فضای سبز شهری-اکوتوریسم- دوزیستان و خزندگان ایران- پرنده شناسی- لیمنولوژی عمومی
رشته های مرتبط با محیط زیست:
کشاورزی- شیمی- شیلات – عمران- مکانیک- هنر- زمین شناسی- پزشکی- زیست شناسی- هواشناسی- ریاضی و آمار- فیزیک- نفت- کامپیوتر- صنایع- جغرافیا- آبیاری و ...
ارگانهای مرتبط جهت اشتغال:
سازمان حفاظت محیط زیست- ادارات جهاد کشاورزی- منابع طبیعی- شهرداری و فرمانداری- هواشناسی- جنگل بانی- آموزش و پرورش- راه و ترابری- مسکن و شهرسازی- شرکت نفت- شرکت لوله سازی- شرکت فولاد- شرکت ملی حفاری- اداره و آزمایشگاه های آب و فاضلاب- کارخانجات صنایع غذایی
کارشناسی ارشد مهندسی محیط زیست:
نحوه پذیرش:
دانشجویان فارغ التحصیل از رشته کارشناسی رشته محیط زیست یا سایر رشته های دیگر می توانند با شرکت در آزمون سراسری کارشناسی ارشد یا ازمون دانشگاه آزاد و قبولی در این مقطع ادامه تحصیل بدهند.
همچنین دو یا سه نفر از دانشجویان ممتاز دوره کارشناسی با نظر گروه محیط زیست دانشگاه مربوطه بدون ازمون وارد مقطع فوق لیسانس شوند.

گرایش ها:
این رشته دارای 3 گرایش است.
۱-پزیستگاه ها و تنوع زیستی
۲-آلودگی های محیط زیست
۳-ارزیابی و آمایش سرزمین

لازم به ذکر است که هر یک از دانشگاه ها بسته به امکانات و تخصص هیت علمی این گرایش ها را ارائه می دهند.

تعریف و هدف گرایش محیط زیست

کارشناسی ارشد محیط زیست گرایشی از رشته مهندسی عمران است که با موضوعاتی نظیر عملکرد مواد شیمیایی و زیست‌شناسی موجودات، مباحث مربوط به اتلاف گرما و انرژی حرارتی، تصفیه و پالایش آب و هوا و اصلاح وبهبود مکان‌هائی که در اثر آسیب‌های قبلی و آلودگی­ های صنعتی صدمه دیده‌اند، در ارتباط می­باشد.

هدف دوره کارشناسی ارشد محیط زیست، افزایش اطلاعات کارشناسانی نظیر کارشناسان مهندسی عمران، مهندسی آب، مهندسی شیمی، مهندسی محیط زیست، مهندسی مکانیک، مهندسی بهداشت محیط و آموزش افرادی است که دارای توانائی‌های لازم جهت طراحی و نظارت برحسن اجرای پروژه‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف مهندسی محیط زیست بوده و در ضمن قادر به انجام تحقیقات لازم جهت حل مسائل و مشکلات زیست محیطی کشور باشند. از جمله پروژه های تخصصی مرتبط با این رشته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  شناخت و کنترل آلودگی منابع آب، خاک و هوا
•  طراحی تاسیسات آب و فاضلاب شهری، روستایی و صنعتی
•  کنترل آلودگی‌های حاصل از مواد زائد جامد
•  برنامه ریزی و مدیریت اجرای طرح‌های زیست محیطی
•  ارزیابی زیست محیطی طرح‌های عمرانی

این گرایش کارشناسی ارشد، مختص گروه مهندسی عمران نمی­باشد و از رشته­ های مهندسی آب، مهندسی مکانیک، مهندسی محیط زیست (بهداشت محیط)، شیمی (نساجی) و مهندسی پلیمر نیز پذیرش دانشجوی کارشناسی ارشد دارد.

ارتباط این گرایش با سایر گرایش های کارشناسی ارشد

این مجموعه با طیف گسترده آموزشی و موضوعات تحقیقاتی می­تواند با سایر دوره­های کارشناسی ارشد فنی و مهندسی مانند عمران، شیمی و مکانیک در ارتباط باشد.

دروس اصلی کارشناسی ارشد و دروس مهم مورد نیاز برای این گرایش از دورۀ کارشناسی

تعداد واحدهای مقطع کارشناسی محیط زیست مانند تمام گرایش‌های دیگر عمران در دوره پژوهش­ محور برابر ۳۲ واحد است که شامل ۲۴ واحد دروس تئوری و عملی، ۲ واحد سمینار و ۶ واحد پایان­ نامه است. در دوره آموزش­ محور نیز به جای ۶ واحد پایان‌نامه، ۶ واحد درس اختیاری گذرانده خواهد شد و در درس سمینار بر روی یک موضوع خاص تحقیق می‌شود. دروس اصلی گرایش محیط زیست عبارتند از:

شناخت و مدیریت برنامه­ ریزی محیط زیست، آلودگی مواد زاید جامد و روش‌های کنترل آن، آلودگی هوا و روش‌های کنترل آن، تصفیه آب و تصفیه فاضلاب

همچنین برخی از دروس اختیاری این گرایش عبارتند از:

آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی، مواد زاید خطرناک، روش‌های عددی در مهندسی محیط زیست، طراحی تصفیه‌خانه آب و فاضلاب، آلودگی صدا و کنترل آن، مدیریت و برنامه‌ریزی محیط زیست، زباله‌سوزی، تصفیه فاضلاب‌های صنعتی، آلودگی خاک، آلودگی‌های دریا و روش‌های کنترل آن، تصفیه آب، روش‌های ارزیابی زیست محیطی پروژه‌ها، طراحی تجهیزات کنترل آلودگی هوا، اندازه‌گیری و ارزیابی آلودگی هوا، تهویه صنعتی، کنترل آلودگی هوا در محیط‌های بسته، مدیریت کیفی منابع آب و …..

دانشگاه های مطرح در سراسر کشور

این گرایش نخستین بار در سال ۱۳۶۹ در دانشگاه تربیت مدرس دانشجو پذیرفته است. مطرح‌ترین دانشگاه‌ها در سطح کشور که در آن‌ها دوره کارشناسی ارشد محیط زیست برگزار می‌گردد عبارتند از:

دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران (دانشکده فنی)، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه تربیت مدرس و همچنین دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران در ۵ گرایش تخصصی زیر مجموعه محیط زیست تحت عنوان‌های آب و فاضلاب، آلودگی هوا، سواحل، مواد زاید جامد و منابع آب.

اساتید مطرح دانشگاهی در این گرایش

در دفتر مطالعات آب و محیط زیست دانشگاه شریف دکتر احمد ابریشم‌چی، دکتر مسعود تجریشی، دکتر سید محمود برقعی، دکتر میرمصدق جمالی، دکتر بهزاد عطایی آشتیانی و دکتر محمد ارحامی اعضای هیئت علمی هستند. دکتر سید احمد میرباقری، دکتر فریدون وفایی و دکتر محمدرضا صبور از اعضای هیئت علمی دانشکده عمران خواجه نصیرالدین طوسی و دکتر ناصر طالب بیدختی عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز از جمله اساتید مطرح محیط زیست در ایران می‌باشند.

زمینۀ فعالیت، آیندۀ شغلی و شرکت های عمرانی مرتبط با این گرایش

در این گرایش امکان ادامه تحصیل در مقطع دکترا در داخل کشور وجود دارد و شرایط گرفتن بورس برای ادامه تحصیل در دانشگاههای معتبر خارج از کشور نیز امکان­پذیر است. فارغ التحصیلان این دوره زمینه فنی کافی برای احراز مشاغل زیر را دارند:

•  همکاری با وزارتخانه­ ها و سازمانهای مسئول برنامه ­ریزی در زمینه مهندسی محیط زیست، مهندسین مشاور و شرکتهای مجری طرحهای مهندسی محیط زیست و صنایع مختلف جهت کنترل و یا کاهش آلودگی­های زیست محیط
•  همکاری با مراکز تحقیقاتی و پژوهشگاهها در ارتباط با موضوعات و گرایشهای مهندسی محیط زیست
•  همکاری با مراکز آموزش عالی و مراکز آموزشی جهت تکمیل کادر هیئت علمی مهندسی محیط زیست

بنابر موارد گفته شده، فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند در دفاتر محیط زیست شهرداری‌ها، سازمان حفاظت محیط زیست کشور، واحدهای محیط زیست مستقر در تمامی کارگاه‌های شرکت‌های پیمانکاری کشور و تشکل‌های غیر دولتی حامی محیط زیست، مشغول به کار شود. علاوه بر اینها شرکت‌های مهندسی مشاور نیز در زمینه محیط زیست فعالیت می‌کنند که دو شرکت “آب‌ و محیط خاورمیانه” و “پویندگان محیط زیست” در جامعه مهندسان مشاور ایران به صورت رسمی در زمینه ارزیابی‌های محیط زیستی فعال‌اند.